Agneta, een boek van Jan van der Mast. Een boek over een vrouw die zo’n honderdvijftig jaar geleden leefde. Een prachtig boek over een boeiende vrouw. Ik heb het in één adem uitgelezen.
Agneta, a book by Jan van der Mast. A book about a woman who lived one and a half century ago. A beautiful book about a fascinating woman. I read it in one breath.

In dit blog wil ik niet het hele verhaal vertellen. Lees het boek! Ik wil een project laten zien dat zij en haar man uitvoerden en iets vertellen over de sociale en historische kontekst, de goede kanten én de twijfels….

In this blog I don’t want to tell the full story. Just read the book! I just want to show you a project she and her husband accomplished. I tell you also a bit about the historical and social context of the project, the benefits and the doubts…

Agneta Matthes, geboren  in 1847 in Amsterdam,  trouwde met Jacques van Marken (1845), een Delftse technologiestudent. Beide kwamen uit  de hogere middenklasse.  Jacques werd een groot ondernemer. Hij richt in 1869 de Nederlandse Gist – en Spiritusfabriek op in Delft. (Ja, dat is die fabriek die je zo goed kon ruiken…..)
Ook Agneta had ondernemerstalent. Zij richt een eigen bedrijf op: Parfumfabriek Maison Neuve. En gedurende de lange perioden dat Jacques ziek was en in het buitenland verbleef, leidde zij de Gistfabriek.
Agneta Matthes, born in Amsterdam in 1847, married Jacques van Marken (1845), a tech nologystudent from Delft. Both grew up in the upper middle-class. Jacques became a great entrepreneur. In 1869 he established the “Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek”, a yeast factory in Delft ( the factory you could smell so well…).
Agneta had an entrepeneurs talent too. She founded her own company, the parfume factory Maison Neuve. And during the long periods in which Jacques was ill and staying abroad, she managed the yeast factory.

Agneta en Jacques wilden voor hun personeel zorgen. Jacques werd beschouwd als “sociaal entrepreneur”. Agneta en hij richtten een ziekteverzekering op en een ondernemingsraad. Zij zorgden voor een vorm van pensioen, en een winstuitkering van 10 %.
Het meest opvallend is hun huisvestingsplan voor de arbeiders. De wijk is gebouwd volgens de principes van een tuinstad. Het geheel is ontworpen door landschapsarchitect Louis Paul Zocher. Eugen Cowl ontwierp 48 rijtjeshuizen, een villa voor de Van Markens en een paar andere gebouwen. De huizen hadden allemaal een eigen ingang, een toilet en een tuin. Zeldzaam in die dagen! De huizen leken soms wel op villa’s. Maar zo’n villa bestond dan wel uit 4 huizen. Het complex werd Agnetapark genoemd.

Agneta and Jacques wanted to take care of their employees.  Jacques was seen as a “social entrepeneur”.  He and Agneta founded a health care insurance and a pension system, established a works council, and paid 10 percent of the profits to the employees.
The most striking is the housing quarter for the workers. It is built according the principles of the garden city movement. The area is developed by Louis Paul Zocher, a landscape architect. Eugen Cowl designed 48 row houses, a villa for the Van Markens, and some other buildings. The houses all had a private entrance, a private bathroom and a private garden. Rare in those days! They looked like villa’s but in one “villa” there were 4 houses.The complex was named  Agnetapark.

Prachtig leek het. En dat is het nog steeds. Toch was er ook veel kritiek. De socialisten verweten van Marken dat hij zo de arbeiders onder de duim hield. En dat hij, door zelf op het park te wonen, paternalistisch en betuttelend was. Het socialisme was hem sympatiek, maar van de klassenstrijd wilde hij niet weten.
Veel arbeiders wilden dan ook niet op het park wonen, zo dicht bij de baas.

It looked beautiful. And it still is. Nevertheless, there was a lot of criticism. The socialists blamed van Marken that he wanted to have the workers under his thumb this way. And that he, by living on the park himself, behaved paternalistic and patronizing. He felt sympathy for socialism, but rejected class conflict.
A lot of workers didn’t want to live in the park, so close to their employer.

Anderen wilden wel graag in het park wonen. Ondanks alles…
Ik kan me dat voorstellen. Mijn voorouders aan moeders zijde leefden in die tijd in Delft. In de binnenstad. De huisjes waar zij woonden zijn nu prachtig gerestaureerd. In de tweede helft van de 19e eeuw en het begin van de 20ste eeuw zagen die huisjes er heel anders uit. Er ontbrak van alles aan en de omstandigheden waren ook niet erg hygiënisch.
Maar ja, zij werkten niet bij de Gistfabriek.

Others liked to live in the park. Despite everything…
I can imagine. My ancestors ( on mothers side) lived in Delft in those days. In the inner city.
The little houses where they once lived are beautifully restored now. Halfway the 19th century and in the beginning of the 20th century the situation was completely different Everything lacked and the circumstances weren’t hygienic.
They didn’t work at the yeast factory….

In 1906 overlijdt Jacques. Agneta overlijdt drie jaar later.
In 1906 Jacques dies, three years later Agneta dies.

De sterke van de twee is Agneta, in alle mogelijke opzichten. Zij vangt Jacques op tijdens zijn ziekte en verslaving, Zij leidt de fabriek samen met hem en vaak alleen!
Als ze ontdekt dat Jacques een tweede gezin heeft, neemt ze, zonder dat hij er iets van weet de verantwoordelijkheid voor de kinderen die in dat gezin geboren zijn, op zich. Ze neemt ze zelfs in huis als hun moeder gestorven is.
Van der Mast beschrijft haar gekwetstheid en kracht  erg goed.
Op de foto die ik van hun twee standbeelden maakte wil ik laten zien dat Jacques bij Agneta vervaagt.. Jammer dat zijn standbeeld zoveel hoger staat dan het hare….
Maar misschien geeft dat ook iets weer van het tijdsbeeld.
The strongest of the two is Agneta, everyway. She takes care of him when he is ill and addicted. She manages the factory together with him, but also on her own!
When she discovered Jacques has a second family, she takes responsibility for the children born in that family. He didn’t know. When the mother dies, she gives shelter to the children in her own house.
Van der Mast describes her being hurt and her strenght  in a very good way.
On the picture I took of the two statues I wanted to show that Jacques fades away near Agneta. It is a pity his statue is so much taller than her’s. Maybe it is a good image of that time…

Na hun dood wordt er nog verder gebouwd. Tussen 1924 en 1926 verrijzen er nog eens 156 woningen. In een andere stijl. In rechte straten, met een rechthoekige vijver.

After their death the building goes on. Between 1924 and 1926 another 156 houses were built. In a different style, with straight streets and a rectangular pond.

Nog lang hebben er werknemers en oud-werknemers van de gistfabriek in de huizen gewoond. Ook nu nog. Vertrekt er nu iemand, dan wordt het huis niet meer opnieuw verhuurd maar verkocht.

For a long time employees and  retired employees lived in the houses. Till now…
When someone leaves the house, it is not hired out anymore. It will be sold.

De huizen zijn goed onderhouden. Wie zou hier nu niet willen wonen?
Het Agnetapark maakt deel uit van de Unesco  top 100 en is Rijksmonument en beschermd stadsgezicht.

The houses are well maintained. Who doesn’t want to live here?
Agnetapark is part of the Unesco top 100, is a national heritage site and protected city view.

Meer lezen:

Jan van der Mast, Agneta, 2015, Amsterda (dutch)
Biografisch Woordenboek  MATTHES, Agneta Wilhelmina Johanna dutch)
Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland: Jacob Cornelis van Marken (dutch)
website Jan van der Mast
The social engineer: issue of Technical Uiversity Delft (english